Hen phế quản (suyễn) là bệnh hô hấp mãn tính thường gặp nhất ở trẻ em. Tỷ lệ các bé mắc bệnh hen cũng cao gấp đôi người lớn. Thế nhưng, trên thực tế, việc chẩn đoán bệnh lắm khi bị chậm trễ, nhất là ở bé dưới 2 tuổi. Điều này tất yếu đã hạn chế hiệu quả điều trị, khiến bé thường xuyên bị lên cơn, phải nhập viện, thậm chí có thể tử vong.
Hen là bệnh di truyền và hoàn toàn không lây lan, truyền nhiễm. Nhưng đây lại là một bệnh viêm mãn tính của đường thở, làm cho đường thở trở nên rất nhạy cảm với các chất kích thích khác nhau. Khi tiếp xúc với các chất kích thích này, đường thở (chủ yếu là phế quản) sẽ phù nề, co thắt, chứa đầy chất nhầy nên bị tắc nghẽn khiến cho bệnh nhân có cơn ho, khò khè, khó thở.
Nhận biết bệnh hen ở bé
Bệnh được chẩn đoán khi bé đang lên cơn: ho, có cảm giác nặng ngực, thở khò khè, khó thở (thở nhanh, thở co kéo lồng ngực, co kéo cơ vùng cổ, cánh mũi phập phồng,…). Tuy nhiên, không phải lúc nào việc chẩn đoán cũng dễ dàng.
Khi bé bị ho tái đi tái lại nhiều lần (đặc biệt là ho về đêm), khò khè, khó thở xuất hiện hay nặng hơn khi thay đổi thời tiết, khi bé gắng sức, hay khi ăn phải thức ăn lạ nào đó... cha mẹ có thể nghi ngờ bé bị hen. Nếu như khò khè, khó thở là những gợi ý khá điển hình, thì triệu chứng ho tái đi tái lại là triệu chứng khá đặc biệt và thường bị bỏ sót. Thật vậy, có khi bé mắc bệnh hen chỉ biểu hiện bằng những cơn ho về đêm (lắm khi nhiều đến mức làm bé không thể ngủ được) mà không hề có triệu chứng gợi ý nào khác và ban ngày bé lại hoàn toàn bình thường. Một số nhà chuyên môn thường gọi đây là “hen dạng ho” – một thể khá đặc biệt của bệnh và thường bị bỏ sót. Trong trường hợp này, bé cần được đưa đến khám chuyên khoa hô hấp để được chẩn đoán phù hợp.
Ở bé dưới 2 tuổi, cần nghĩ đến hen khi bé bị khò khè tái phát ít nhất 3 lần ngay cả khi trong gia đình không có ai bị hen, dị ứng.
Khi bé không lên cơn, không có biểu hiện điển hình, các bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh bằng nghiệm pháp đo hô hấp ký (nhưng chỉ thực hiện được dễ dàng ở những bé trên 6 tuổi).
Chăm sóc bé bị hen
Mỗi lần bé lên cơn hen là mỗi lần bé có thể đối diện với nguy cơ tử vong. Vì vậy, việc biết cách phát hiện dấu hiệu bé lên cơn (đặc biệt là những dấu hiệu cần đưa bé đi cấp cứu) và biết cách giúp bé cắt cơn hen ngay tại nhà sẽ giúp bé tránh được nguy cơ này.
Các dấu hiệu cho biết một cơn hen đang đến lên bao gồm: ho, khò khè, nặng ngực, khó thở. Trong trường hợp này, nếu đã được bác sĩ hướng dẫn, cha mẹ cần cho bé dùng thuốc cắt cơn tác dụng nhanh (dưới dạng hít hay xông). Cần lưu ý là không nên dùng thuốc uống để cắt cơn hen do thuốc có tác dụng yếu, chậm và có thể có nhiều tác dụng phụ hơn. Sau khi dùng thuốc, bé cần được nghỉ ngơi trong 1 giờ.
Khi bé lên cơn, dù dùng thuốc cắt cơn vẫn không có tác dụng hoặc chỉ có tác dụng ngắn, bé vẫn còn khó thở, nói năng khó nhọc, phải ngồi thở, co kéo vùng xung quanh xương sườn và cổ khi thở, cánh mũi phập phồng, tím tái môi hay đầu ngón tay… thì đây là những dấu hiệu rất nguy kịch, cần đưa bé đi cấp cứu ngay.
Cách phòng ngừa hen cho bé
- Không để thú vật (chó, mèo,…) và những chất nặng mùi trong nhà; không hút thuốc lá trong nhà và ở nơi gần bé.
- Tránh dùng các loại thuốc xịt như nước hoa xịt phòng, thuốc xịt muỗi, côn trùng.
- Cho bé tránh nhang khói.
- Diệt gián.
- Nơi ngủ của bé cần được dọn dẹp sạch sẽ, ngăn nắp, không trải thảm.
- Thường xuyên giặt khăn trải giường và chăn mền bằng nước nóng, phơi khô ngoài nắng. Không nên cho bé chơi thú nhồi bông.
- Sử dụng thuốc phòng ngừa lâu dài trong các trường hợp: Bé thường xuyên bị lên cơn ít nhất 4 cơn/tháng, bé bị thức giấc về đêm vì lên cơn trên 2 lần/tháng, bé phải dùng thuốc cắt cơn hen mỗi ngày; bé từng nhập viện vì cơn hen nặng…
ThS.BS.Thầy thuốc ưu tú Trần Anh Tuấn
Trưởng khoa hô hấp – BV Nhi đồng 1 - TP.HCM