Giai đoạn “khủng hoảng tuổi lên ba”, bé không còn lặp lại và ngoan ngoãn làm theo mệnh lệnh của cha mẹ nữa. Bé bắt đầu biết “rào trước đón sau”… có bé đã biết nói dối, “lươn lẹo” để được lòng người khác.
Bé thường giải thích quanh co, lòng vòng, có thể bịa ra nhiều chuyện không thực tế để làm giàu cho kho tàng ngôn ngữ của chúng. Nếu cha mẹ lo lắng quá sẽ đánh giá sai về bé, cho rằng bé không ngoan, hoặc nếu nghĩ qua loa “lớn rồi sẽ tự hết”, bé sẽ không biết lúc nào nên nói dối và lúc nào nên nói thật. Đặc biệt, nếu không được quan tâm, giải thích hay chỉnh sửa, bé sẽ không biết nói sao cho phù hợp.
Tại sao bé nói dối?
Khi mới tập nói, bé chỉ bắt chước người khác mà thôi. Khi lên ba, bé bắt đầu trình bày, diễn đạt theo ý mình, và luôn muốn người khác chấp nhận. Nhưng với vốn từ ít ỏi và cách sắp xếp câu chưa phong phú, bé chưa thể “gọi tên” ra được vấn đề của mình. Bé có thể né tránh bằng cách nói lảng đi để không bị người khác bắt bẻ. Tuy nhiên, không phải cha mẹ nào cũng hiểu được “khó khăn” của bé nên đã áp đặt và ngăn chặn, không cho bé cơ hội giải thích. Không cho bé một cảm giác tin tưởng thì bé sẽ không thể nói được những điều mình suy nghĩ. Bé có thể nói không đúng sự thật và cha mẹ cho rằng bé không trung thực.
Bé nói dối là bé không nói đúng hiện tượng, chi tiết, trình tự hay nguyên nhân sự việc. Đôi khi, chúng ý thức được nói dối để được gì nhưng cũng có nhiều lúc chúng vô tình. Có thể bé nói dối là bắt chước bạn bè, người lớn, phim ảnh hay từ những bài học trước đó do chúng tự nghiệm ra. Ví dụ như một lần nói thật đã làm “hỏng việc” thì lần sau, bé rút kinh nghiệm không nói thật nữa. Bé nói dối vì sợ bị trừng phạt khi phạm lỗi hoặc muốn được mọi người yêu thương hơn. Bé nói dối vì cảm thấy nguy hiểm và muốn né tránh để được an toàn.
Dạy bé nói thật, nói dối
Trong cuộc sống, không phải lúc nào cũng cần nói hết sự thật. Nếu như cha mẹ dạy bé không bao giờ được nói dối, bé sẽ thấy mâu thuẫn khi phát hiện chính người lớn nói không đúng sự thật. Bé sẽ nghi ngờ lòng trung thực của mọi người.
Cha mẹ cần dạy bé nói, trình bày, giải thích trung thực nhưng khéo léo, phù hợp với hoàn cảnh, đối tượng; tôn trọng bé, tạo cho bé cơ hội và thời gian để bé trình bày cảm xúc, suy nghĩ của mình; lắng nghe và đặt những câu hỏi khơi gợi để bé diễn đạt được những ý tưởng, quan điểm. Bé sẽ sợ những phản ứng gay gắt hay phủ nhận của người nghe và đối phó bằng cách nói dối. Những câu chuyện trao đổi với bé cần cởi mở để tạo cho bé niềm tin. Dù bé còn nhỏ nhưng bố mẹ cũng cần tỏ thái độ tôn trọng, công bằng và bình đẳng khi trò chuyện, đừng cười cợt trước sự ngây thơ của bé, đừng gay gắt khi bé mắc lỗi lầm, cũng đừng phủ nhận những sai lầm của mình. Dạy bé biết nhận lỗi thì bản thân người lớn phải biết xin lỗi bé. Nói với bé những trải nghiệm của mình, của người khác bằng những câu từ dễ hiểu. Cho bé đưa ra các “phương án” giải quyết vấn đề rồi giải thích để bé hiểu đúng sai. Bé ở lứa tuổi này có nhiều mong muốn cho mình và cho mọi người xung quanh. Vì vậy, nhiều khi bé phóng đại hay tưởng tượng ra nhiều câu chuyện không đúng sự thật. Cha mẹ đừng vội đánh giá, cho rằng bé nói dối, không trung thực. Bé sẽ hiểu khi được bố mẹ, người lớn giúp đỡ và giải thích hợp tình hợp lý.
Nói dối khác với lừa lọc, nhiều khi bé nói dối rất dễ thương. Ở tuổi này, bố mẹ chỉ cần uốn nắn và kiên nhẫn giải thích để bé “biết ăn biết nói biết gói biết mở”, không cần quá lo lắng khi bé nói không đúng sự thật!
Chuyên viên tâm lý Võ Thị Minh Huệ